Phân biệt lễ trọng, lễ buộc, lễ kính, lễ nhớ và lễ vọng trong Công giáo

Hệ thống các ngày lễ Công giáo kéo dài từ đầu tháng 1 đến cuối tháng 12 trong một năm (tính theo Dương lịch), được chia ra thành nhóm ngày lễ buộc và nhóm ngày lễ khác. Mỗi ngày đều có ý nghĩa riêng và được cử hành theo các nghi thức khác nhau.

Các Lễ Trọng Cố Định

• Lễ trọng Đức Maria, Mẹ Thiên Chúa: Thứ Tư, ngày 1 tháng 1 năm 2025

• Lễ trọng Chúa Hiển Linh: Thứ Hai, ngày 6 tháng 1 năm 2025

• Lễ trọng Thánh Cả Giuse, Bạn Trăm Năm Đức Trinh Nữ Maria: Thứ Tư, ngày 19 tháng 3 năm 2025

• Lễ trọng Truyền tin của Chúa: Thứ Ba, ngày 25 tháng 3 năm 2025

• Lễ trọng Sinh nhật Thánh Gioan Tẩy Giả: Thứ Ba, ngày 24 tháng 6 năm 2025

• Lễ trọng Thánh Phêrô và Thánh Phaolô, tông đồ: Chủ Nhật, ngày 29 tháng 6 năm 2025

• Lễ trọng Đức Mẹ Lên Trời (Đức Mẹ Hồn Xác Lên Trời): Thứ Sáu, ngày 15 tháng 8 năm 2025

• Lễ trọng Các Thánh Nam Nữ: Thứ Bảy, ngày 1 tháng 11 năm 2025

• Lễ trọng Đức Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội: Thứ Hai, ngày 8 tháng 12 năm 2025

• Đại lễ Giáng Sinh: Thứ Năm, ngày 25 tháng 12 năm 2025

• Lễ Thánh Gia: Chúa Giêsu, Đức Maria và Thánh Giuse: Chủ Nhật, ngày 29 tháng 12 năm 2025

Các Lễ Trọng Di Động (phụ thuộc vào Lễ Phục Sinh)

• Chúa nhật Lễ Lá – Tưởng niệm cuộc Thương Khó của Chúa Giêsu: Chủ Nhật, ngày 13 tháng 4 năm 2025

• Thứ Năm Tuần Thánh (Lễ Tiệc Ly): Thứ Năm, ngày 17 tháng 4 năm 2025

• Thứ Sáu Tuần Thánh (Tưởng niệm cuộc Thương khó của Chúa): Thứ Sáu, ngày 18 tháng 4 năm 2025

• Thứ Bảy Tuần Thánh (Canh thức Vượt Qua): Thứ Bảy, ngày 19 tháng 4 năm 2025

• Lễ Phục Sinh: Chủ Nhật, ngày 20 tháng 4 năm 2025 (và tuần Bát Nhật Phục Sinh kéo dài đến Chủ Nhật II Phục Sinh)

• Lễ Chúa Thăng Thiên: Thứ Năm, ngày 29 tháng 5 năm 2025

• Lễ Chúa Thánh Thần Hiện Xuống: Chủ Nhật, ngày 8 tháng 6 năm 2025

• Lễ Chúa Ba Ngôi: Chủ Nhật, ngày 15 tháng 6 năm 2025

• Lễ Mình Máu Thánh Chúa Kitô: Chủ Nhật, ngày 22 tháng 6 năm 2025

• Lễ Thánh Tâm Chúa Giêsu: Thứ Sáu, ngày 27 tháng 6 năm 2025

• Lễ Chúa Kitô Vua Vũ Trụ: Chủ Nhật, ngày 23 tháng 11 năm 2025

Trong những ngày lễ Công giáo được liệt kê trên đây có một số ngày được Giáo luật quy định chung là ngày lễ buộc quan trọng. Trong đó, lễ Chúa Nhật được xem là lễ buộc chính yếu nhất phải được tuân giữ trong giáo hội toàn cầu. 

Các ngày lễ buộc khác bao gồm:

– Lễ Thiên Chúa giáng sinh.

– Lễ Hiển Linh.

– Lễ Chúa thăng thiên.

– Lễ Mình và Máu Thánh Chúa.

– Lễ Mẹ Thiên Chúa.

– Lễ Đức Mẹ Vô Nhiễm.

– Lễ Đức Mẹ hồn và xác lên trời.

– Lễ Thánh Cả Giuse.

– Lễ Thánh Phêrô và Phaolô.

– Lễ các Thánh.

* Tuy nhiên, ở mỗi nơi khác nhau thì Hội đồng Giám mục tại địa phương đó có thể bãi bỏ một số ngày lễ buộc hoặc chọn dời tới một ngày Chúa Nhật với sự cho phép trước của Tòa Thánh.

II. Lễ buộc

Lễ buộc là những ngày mà tín hữu Công giáo có bổn phận tham dự Thánh Lễ, thể hiện sự hiệp thông và vâng phục Giáo hội. Mặc dù tất cả các ngày lễ buộc đều là lễ trọng, nhưng không phải mọi lễ trọng đều là lễ buộc. Điều này có nghĩa là, trong khi các lễ buộc luôn được cử hành với mức độ long trọng cao nhất, một số lễ trọng khác có thể không yêu cầu tín hữu phải tham dự Thánh Lễ.

Các Ngày Lễ Buộc Chung

Điều răn thứ nhất trong “Sáu điều răn Hội Thánh” quy định rõ: “Xem lễ ngày Chúa nhật cùng các ngày lễ buộc”. Bộ Giáo luật hiện hành đã xác định những ngày lễ buộc chính thức được cử hành tại Tòa Thánh Vatican như sau:

• Mọi Chúa Nhật trong năm

• Lễ Mẹ Thiên Chúa (1 tháng 1)

• Lễ Hiển Linh (8 tháng 1)

• Lễ Thánh Cả Giuse (19 tháng 3)

• Lễ Chúa Lên Trời (25 tháng 5)

• Lễ Mình Máu Thánh Chúa (18 tháng 6)

• Lễ Hai Thánh Tông Đồ Phêrô và Phaolô (29 tháng 6)

• Lễ Đức Mẹ Lên Trời (15 tháng 8)

• Lễ Các Thánh Nam Nữ (1 tháng 11)

• Lễ Đức Mẹ Vô Nhiễm (8 tháng 12)

• Lễ Chúa Giáng Sinh (25 tháng 12)

Quy Định Lễ Buộc Tại Việt Nam

Mặc dù có những ngày lễ buộc chung, nhưng quy định này có thể thay đổi tùy theo từng Giáo tỉnh, với sự cho phép của Tòa Thánh. Tại Việt Nam, Hội đồng Giám mục đã có những điều chỉnh cụ thể:

• Tại Giáo tỉnh Hà Nội: Ngoài các ngày Chúa Nhật, tín hữu chỉ buộc giữ “Tứ Quý” – tức 4 ngày lễ trọng: Lễ Giáng Sinh, Lễ Chúa Thăng Thiên, Lễ Đức Mẹ Lên Trời, và Lễ Các Thánh Nam Nữ.

• Tại các Giáo tỉnh Huế và Thành Phố Hồ Chí Minh: Ngoài các ngày Chúa Nhật, tín hữu chỉ buộc giữ Lễ Chúa Giáng Sinh.

Lễ Trọng và Lễ Vọng

Lễ trọng là những ngày đặc biệt trong năm phụng vụ, nhằm mừng các mầu nhiệm cứu độ của Thiên Chúa, các chân lý đức tin, hay các đặc ân của Đức Maria và những vị thánh quan trọng.

Tất cả các lễ trọng đều bắt đầu từ Kinh Chiều I của ngày hôm trước, nghĩa là ngày mừng lễ sẽ kéo dài hơn một ngày bình thường (24 giờ). Một số lễ trọng còn có Thánh Lễ Vọng riêng được cử hành vào chiều ngày hôm trước, ví dụ như Lễ Chúa Thánh Thần hiện xuống hoặc Lễ Đức Mẹ Lên Trời (15 tháng 8).

Theo Giáo luật:

• Khoản 1247 quy định rằng vào ngày Chúa Nhật và các ngày lễ buộc khác, tín hữu buộc phải tham dự Thánh Lễ. Đồng thời, cần kiêng làm những công việc hay hoạt động có thể ngăn trở việc thờ phượng Thiên Chúa, việc hưởng niềm vui ngày của Chúa, hoặc sự nghỉ ngơi cần thiết cho tâm trí và thân xác.

• Khoản 1248 #1 giải thích rằng ai tham dự Thánh Lễ, được cử hành theo lễ nghi Công giáo bất cứ ở đâu, dù vào chính ngày lễ (đại lễ) hay vào chiều ngày trước lễ (vọng), thì người ấy đã chu toàn bổn phận dự lễ buộc.

Điều này có nghĩa là, nếu bạn đã tham dự Thánh Lễ vọng mà không thể tham dự lễ chính ngày, bạn đã chu toàn bổn phận dự lễ buộc và không có tội. Tuy nhiên, nếu có thời gian và sắp xếp được, vì lòng yêu mến Thánh Thể, Giáo hội khuyến khích tín hữu tham dự không chỉ lễ chính ngày mà còn cả lễ vọng và các Thánh Lễ khác trong ngày đó. Rốt cuộc, chúng ta đến nhà Chúa để chung vui với Ngài, phải không?

III. Lễ kính

Lễ Kính trong Phụng Vụ Công giáo

Lễ kính là cấp độ cử hành thấp hơn lễ trọng và chỉ được mừng trong giới hạn một ngày. Lịch phụng vụ chung của Giáo hội phân loại các lễ kính thành ba nhóm chính:

1. Lễ Kính Chúa

Có 6 lễ kính Chúa, mang ý nghĩa đặc biệt và được ưu tiên hơn các Chúa nhật trong Mùa Giáng Sinh và Mùa Thường Niên. Khi các lễ kính này trùng vào những Chúa nhật đó, Thánh Lễ và Giờ Kinh sẽ được cử hành theo lễ kính Chúa. Các lễ này bao gồm:

• Thánh Gia Thất

• Dâng Chúa trong Đền Thánh (2 tháng 2)

• Chúa chịu phép Rửa

• Chúa Biến Hình (6 tháng 8)

• Suy tôn Thánh Giá (14 tháng 9)

• Cung hiến Đền thờ Latran (9 tháng 11)

2. Lễ Kính Đức Mẹ

Có 2 lễ kính Đức Mẹ được mừng trong năm phụng vụ:

• Đức Maria thăm Bà Êlisabét (31 tháng 5)

• Sinh nhật Đức Trinh Nữ Maria (8 tháng 9)

3. Lễ Kính Các Thánh

Tổng cộng có 17 lễ kính các thánh được cử hành, tôn vinh các tông đồ, thánh sử và những vị tử đạo tiên khởi:

• Phaolô tông đồ trở lại (25 tháng 1)

• Lập Tông tòa Thánh Phêrô (22 tháng 2)

• Mác-cô, Tác giả Tin Mừng (25 tháng 4)

• Philípphê và Giacôbê Tông đồ (3 tháng 5)

• Mát-thia Tông đồ (14 tháng 5)

• Tô-ma Tông đồ (3 tháng 7)

• Giacôbê Tông đồ (25 tháng 7)

• Lôrênxô Phó tế tử đạo (10 tháng 8)

• Batôlômêô Tông đồ (24 tháng 8)

• Mát-thêu Tông đồ Thánh sử (21 tháng 9)

• Các Tổng lãnh thiên thần Micae, Gabriel và Raphael (29 tháng 9)

• Luca Thánh sử (18 tháng 10)

• Simôn và Giuđa Tông đồ (28 tháng 10)

• Anrê Tông đồ (30 tháng 11)

• Têphanô Tử đạo tiên khởi (26 tháng 12)

• Gioan Tông đồ Thánh sử (27 tháng 12)

• Các Thánh Anh Hài (28 tháng 12)

Lễ Kính Đặc Thù của Hội Thánh Việt Nam

Ngoài các lễ kính chung của Giáo hội hoàn vũ, Hội Thánh Việt Nam còn mừng thêm hai lễ kính riêng:

• Thánh Têrêsa Hài đồng Giêsu (1 tháng 10)

• Thánh Phanxicô Xaviê (3 tháng 12)

Lưu Ý Quan Trọng

Khi các lễ kính Đức Mẹ và các thánh trùng vào Chúa nhật thường niên, thì trong năm đó, việc cử hành các lễ kính này sẽ bị bỏ qua, trừ khi chúng được nâng lên thành lễ trọng riêng biệt theo quy định (NP 60).

IV. Lễ nhớ

Lễ Nhớ trong Phụng Vụ Công giáo

Lịch phụng vụ chung của Giáo hội phân chia lễ nhớ thành hai loại: lễ nhớ buộc và lễ nhớ tự do.

Lễ Nhớ Buộc và Lễ Nhớ Tự Do

• Lễ nhớ buộc: Vị chủ tế phải cử hành đúng ngày lễ theo lịch phụng vụ. Tuy nhiên, nếu có các lễ khác trùng vào ngày đó mà có quyền ưu tiên cao hơn, lễ nhớ buộc sẽ được thay thế.

• Lễ nhớ tự do: Vị chủ tế có quyền tùy chọn cử hành hay không tùy theo nhu cầu mục vụ của cộng đoàn (NP 14).

Quy Định Ngoại Lệ

Trong một số trường hợp cụ thể, khi nhu cầu hoặc lợi ích mục vụ đòi hỏi, linh mục chủ tế và vị phụ trách nhà thờ có quyền cử hành Thánh Lễ ngoại lịch hoặc Thánh Lễ theo các nhu cầu khác nhau của dân Chúa. Điều này có nghĩa là họ có thể không buộc phải cử hành lễ nhớ buộc hay lễ nhớ tự do trong những trường hợp đó.

Tuy nhiên, quyền này không áp dụng đối với các ngày Chúa Nhật, lễ trọng và lễ kính (RM 376). Chẳng hạn, lễ Tổng lãnh thiên thần Gabriel không thể dời vào ngày Chúa Nhật. Nếu lễ này trùng vào Chúa Nhật mà không được nâng lên bậc lễ trọng, thì sẽ không được phép cử hành.

V. Lễ Vọng

Trong Giáo hội Công giáo, việc tham dự Thánh Lễ là một bổn phận quan trọng đối với các tín hữu vào các ngày Chúa Nhật và lễ buộc.

Lễ Vọng Theo Giáo Luật

Giáo luật, Khoản 1247, quy định rằng: “Vào ngày Chúa nhật và các ngày lễ buộc khác, tín hữu buộc phải tham dự thánh lễ, và hơn nữa, kiêng làm những công việc hay hoạt động làm ngăn trở sự thờ phượng Thiên Chúa, sự hưởng niềm vui ngày của Chúa, hoặc sự nghỉ ngơi cần thiết cho tâm trí và thân xác.” Điều này nhấn mạnh không chỉ việc tham dự Thánh Lễ mà còn cả việc dành trọn vẹn ngày đó cho Chúa và sự nghỉ ngơi cần thiết.

Giáo luật, Khoản 1248 #1, giải thích thêm về cách chu toàn bổn phận này: “Ai tham dự Thánh lễ, cử hành theo lễ nghi Công giáo bất cứ ở đâu, hoặc vào chính ngày lễ (đại lễ) hay vào chiều ngày trước lễ (vọng), thì người ấy đã chu toàn việc buộc dự lễ.”

Tham dự Thánh Lễ vào chiều ngày trước lễ

Điều này có nghĩa là, nếu bạn đã tham dự Thánh Lễ vào chiều ngày trước lễ (còn gọi là Lễ Vọng), bạn đã hoàn thành bổn phận dự lễ buộc, ngay cả khi bạn không thể tham dự Thánh Lễ vào chính ngày lễ. Bạn không có tội trong trường hợp này.

Tuy nhiên, dù đã chu toàn bổn phận, Giáo hội vẫn khuyến khích tín hữu, nếu có thời gian và điều kiện sắp xếp được, không chỉ tham dự Thánh Lễ chính ngày mà còn cả Thánh Lễ vọng và các Thánh Lễ khác trong ngày đó. Điều này xuất phát từ lòng yêu mến Thánh Thể và ước muốn được đến nhà Chúa để chung vui với Ngài.

Quy Luật Tổng Quát Về Năm Phụng Vụ và Lịch Chung Rôma

Để hiểu rõ hơn về vị trí của Lễ Vọng trong lịch phụng vụ, chúng ta cần nắm vững các quy luật tổng quát về năm phụng vụ và lịch chung Rôma:

Chúa Nhật – Ngày Quan Trọng Hàng Đầu (số 4):

Ngày đầu mỗi tuần, tức Chúa Nhật, là ngày của Chúa. Đây là ngày Hội Thánh họp mừng mầu nhiệm vượt qua, bắt nguồn từ chính ngày Chúa Kitô sống lại, và được coi là ngày lễ quan trọng hàng đầu.

Ưu Tiên của Chúa Nhật (số 5):

Vì tầm quan trọng đặc biệt, Chúa Nhật chỉ nhường chỗ cho các lễ trọng và các ngày lễ kính Chúa. Tuy nhiên, các Chúa Nhật Mùa Vọng, Mùa Chay và Mùa Phục Sinh lại có vị trí ưu tiên cao hơn mọi lễ kính Chúa và mọi lễ trọng. Nếu các lễ trọng trùng vào các Chúa Nhật này, chúng sẽ được mừng vào ngày thứ hai, trừ khi trùng với Chúa Nhật Lễ Lá hay Chúa Nhật Phục Sinh.

Các Lễ Mừng vào Chúa Nhật (số 6):

• Chúa Nhật trong tuần Bát Nhật Giáng Sinh: Mừng lễ Thánh Gia Thất.

• Chúa Nhật sau mùng 6 tháng Giêng: Mừng lễ Chúa Giêsu chịu phép rửa.

• Chúa Nhật sau lễ Chúa Thánh Thần hiện xuống: Mừng lễ trọng kính Chúa Ba Ngôi.

• Chúa Nhật cuối cùng Mùa Thường Niên: Mừng lễ trọng kính Đức Giêsu Kitô, Vua vũ trụ.

Các Lễ Chuyển sang Chúa Nhật (số 7):

Ở những nơi các lễ Hiển Linh, Thăng Thiên, Mình và Máu Thánh Chúa Kitô không phải là lễ buộc, chúng sẽ được mừng vào Chúa Nhật như ngày riêng của các lễ đó:

• Lễ Hiển Linh: Mừng vào Chúa Nhật từ mùng 2 đến mùng 8 tháng Giêng.

• Lễ Thăng Thiên: Mừng vào Chúa Nhật VII Phục Sinh.

• Lễ trọng kính Mình và Máu Thánh Chúa Kitô: Mừng vào Chúa Nhật sau lễ Chúa Ba Ngôi.

VI. Lễ theo nhu cầu

Lễ Theo Nhu Cầu trong Phụng Vụ

Ngoài các ngày lễ buộc, lễ trọng, lễ kính và lễ nhớ, Giáo hội Công giáo còn có các loại lễ theo nhu cầu, được cử hành để đáp ứng các hoàn cảnh và lòng đạo đức riêng của cộng đoàn. Có ba loại chính:

1. Lễ có nghi thức riêng: Thường đi kèm với việc cử hành một bí tích cụ thể, như Hôn Phối, Truyền Chức Thánh, hay Thêm Sức.

2. Lễ do nhu cầu tùy theo hoàn cảnh: Những Thánh Lễ này được cử hành dựa trên các sự kiện hoặc ý hướng đặc biệt, ví dụ như lễ tạ ơn hoặc lễ cầu mùa.

3. Lễ ngoại lịch: Phát sinh từ lòng đạo đức của giáo dân, thường là các Thánh Lễ riêng để kính một mầu nhiệm hoặc một vị thánh nào đó vào ngày không phải là lễ chính thức của Giáo hội, ví dụ như thứ Sáu kính Thánh Tâm Chúa Giêsu hay thứ Bảy kính Đức Mẹ.

Tuy nhiên, việc cử hành các lễ theo nhu cầu còn phụ thuộc vào các mùa hoặc lịch phụng vụ hiện hành. Không phải lúc nào cũng có thể cử hành lễ theo nhu cầu một cách trọn vẹn, đặc biệt là khi trùng vào các ngày lễ lớn hoặc các mùa phụng vụ quan trọng.

Ví Dụ Cụ Thể

Thánh Lễ Hôn Phối:

• Không được cử hành bản văn và bài đọc riêng của Thánh Lễ Hôn Phối vào các lễ trọng, các Chúa Nhật Mùa Vọng, Mùa Chay và Mùa Phục Sinh, Thứ Tư Lễ Tro, Tuần Thánh, Lễ Các Đẳng Linh Hồn (2/11), và Tuần Bát Nhật Phục Sinh.
• Tuy nhiên, nghi thức bí tích Hôn Phối vẫn có thể được cử hành vào các Chúa Nhật (sau bài giảng), và linh mục được phép đọc lời chúc hôn sau kinh Lạy Cha cũng như ban phép lành riêng ở cuối Thánh Lễ.
• Trong các Chúa Nhật Mùa Giáng Sinh và Mùa Thường Niên, vẫn phải cử hành Thánh Lễ Chúa Nhật. Tuy nhiên, có thể thay thế một bài đọc sách thánh bằng bài đọc về Hôn phối. Nếu chỉ có gia đình hôn lễ tham dự mà không có cộng đoàn giáo xứ, thì được phép cử hành toàn bộ bản văn và bài đọc riêng của Thánh Lễ Hôn Phối.

Thánh Lễ An Táng:

• Thánh Lễ an táng có thể được cử hành bất cứ ngày nào, trừ các ngày lễ trọng buộc, Thứ Năm Tuần Thánh, Tam Nhật Vượt Qua, và các Chúa Nhật Mùa Vọng, Mùa Chay, và Mùa Phục Sinh.
• Nếu cử hành an táng vào các ngày bị hạn chế trên, linh mục buộc phải dùng bản văn và bài đọc của chính ngày lễ đó, và chỉ được làm nghi thức từ biệt sau lời nguyện hiệp lễ.